W XIX wieku nacjonalizm prowadził często do konfliktów na linii wyzyskiwacz-uciskany i to nie tylko w pofragmentowanej Polsce, ale na całym świecie.

Po burzy, jaką stanowiła rewolucja francuska, a wkrótce potem – wojny napoleońskie, koalicja zwycięskich mocarstw przywróciła w Europie porządek z końcówki wieku XVIII. W takim stanie mapa polityczna Europy była niezbyt urozmaicona, jeśli nie brać pod uwagę rozczłonkowanego wciąż Półwyspu Apenińskiego. Na ogromnych obszarach kontynentu rozciągało się kilka dominujących mocarstw: Rosja, Prusy, Austria, Francja i Turcja, a poza tym szereg mniejszych państw, odstających od w/w składu peletonu pod względem potencjału militarnego i gospodarczego.

Wkrótce na łeb poleciało zamorskie imperium hiszpańskie – potomkowie hiszpańskich kolonizatorów w obu Amerykach nie mieli dłużej ochoty utrzymywać kontaktów gospodarczych ani politycznych z surową i chciwą macierzą. Chcieli rządzić się sami. Pogruchotali Hiszpanom kości i dostali, co im się zamarzyło... oczywiście kosztem upadku hiszpańskiej potęgi.

Następnie zaczął się sypać kolos zwany Imperium Osmańskim. Od południa szargały go wiatry arabskich dążeń separatystycznych, zaś od północy obgryzały go żądne niezależności narody słowiańskie: Serbowie i Chorwaci oraz Grecy. Ponadto coraz bardziej w epoce rewolucji przemysłowej uwidoczniało się zacofanie technologiczne Turcji, który niegdyś całkiem nieźle sobie radziła (szczególnie po zagarnięciu skarbów Konstantynopola).

Przejawy nacjonalizmu w wieku XIX to m.in. powstania na ziemiach polskich, w Belgii, wojna Chińczyków o niezależność gospodarczą od Anglii, rywalizacja mocarstw europejskich o kolonie w Afryce, germanizacja i rusyfikacja ludności polskiej, zjednoczenie Włoch w celu stawienia czoła konkurencji ze strony starych i silniejszych państw (Francji, Niemiec i Austrii) oraz krwawe zjednoczenie Niemiec pod przewodnictwem Prus i charyzmatycznego kanclerza Bismarcka. Pojawienie się w Europie dwóch nowych krzepkich państw narodowych wstrząsnęło układem, jaki ustanowiono na Kongresie Wiedeńskim kilkadziesiąt lat wcześniej. Jedną z pierwszych konsekwencji naruszenia układu sił była wojna francusko-pruska, zakończona triumfem Niemców i wzbudzeniem żądzy odwetu w sercach francuskich narodowców. Narastająca nieufność i napięcie doprowadziły do ukonstytuowania się dwóch bloków politycznych: Ententy i Trójprzymierza, które już w roku 1914 starły się ze sobą w wyniszczającej wojnie. Żadne hamulce nie były w stanie powstrzymać bezmyślnego pędu zachłannych nacjonalistów do realizacji swoich imperialnych celów kosztem innych nacji.