Zasadniczym pytaniem, osób starających się o orzeczenie nieważności swojego małżeństwa, jest to dotyczące podstaw prawnych. Złożenie skargi o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest wówczas zasadne, gdy istnieją odpowiednie przesłanki, które mogą wskazywać na jego nieważność. Po drugie, zawsze zalecamy, aby konstruując pozew mieć na uwadze dwie kwestie, które trzeba ukazać, tj. tak wiedzę teoretyczną odnośnie danego tytułu, jak i praktyczną, stanowiącą jakby przeniesienie teorii na konkretną historię związku.

Małżeństwo można uznać za nieważne na podstawie trzech grup przyczyn. Pierwszą tworzą przeszkody, drugą - wady zgody małżeńskiej, trzecią - brak zachowania formy kanonicznej.
Pokrótce chcielibyśmy skoncentrować się na dwóch pierwszych grupach, gdyż to na ich podstawie Kościelne Sądy w Polsce najczęściej prowadzą procesy.
Przeszkody małżeńskie

Wśród nich na uwagę zasługują następujące:

przeszkoda wieku – podajemy ją, gdyż wielokrotnie osoby zapytują o wiek konieczny do ważnego zawarcia związku, bądź podnoszą zarzut swojego młodego wieku w momencie zawierania małżeństwa. Tymczasem, małżeństwo jest tylko wówczas nieważnie zawarte, gdy mężczyzna w chwili jego zawierania nie ukończył szesnastego roku życia, natomiast kobieta czternastego. Jak można spostrzec, poruszamy tu kwestię ważności nie zaś godziwości zawarcia związku (kan. 1083 KPK). Naturalnie, młody wiek (chodzi o okres następujący po ukończeniu szesnastu roku życia przez mężczyznę oraz czternastego przez kobietę) może wiązać się z pewną niedojrzałością strony wstępującej w związek małżeński, ale wówczas przyczynę nieważności małżeństwa należy szukać wśród wad zgody małżeńskiej, a nie zaś pośród przeszkód. Celem dopowiedzenia, Konferencja Episkopatu w Polsce ustaliła osiemnasty rok życia dla obojga płci jako wiek godziwego zawarcia związku.

przeszkoda impotencji – to inaczej niezdolność współżycia seksualnego (kan. 1084 KPK). Musi ona mieć miejsce co najmniej w chwili zawierania związku. Udowodnieniu tej przeszkody służy diagnoza odpowiedniego lekarza (biegłego).

przeszkoda różnej wiary - zachodzi ona wówczas, gdy jedna ze stron wstępujących w związek małżeński jest nieochrzczona (kan. 1086 KPK). Od przeszkody tej istnieje możliwość uzyskania dyspensy po spełnieniu prawem określonych warunków. Na marginesie, warto odróżnić tą instytucję prawną od innej, mającej charakter jedynie zakazu (małżeństwo zawarte wbrew przeszkodzie jest nieważne, a mimo zakazu – jest ważne, ale niegodziwe), a to w postaci małżeństw mieszanych, a zatem takich, gdy jedna ze stron jest ochrzczona, ale przynależy do Kościoła lub wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej komunii z Kościołem Katolickim (np. Protestanci).

przeszkoda pokrewieństwa – w linii prostej dotyczy ona wszystkich osób, w linii bocznej do czwartego stopnia włącznie, przy czym począwszy już od trzeciego stopnia, istnieje możliwość prośby o dyspensę (kan. 1091 KPK).

W ramach tylko dopowiedzenia warto wyliczyć też inne przeszkody podane przez prawodawcę kościelnego, odpowiednio są nimi: przeszkoda węzła małżeńskiego (kan. 1085 KPK), święceń (kan. 1087 KPK), ślubu czystości (kan. 1088 KPK), uprowadzenia (kan. 1089 KPK), małżonkobójstwa (kan. 1090 KPK), powinowactwa (kan. 1092 KPK), przyzwoitości publicznej (kan. 1093 KPK) oraz pokrewieństwa prawnego (kan. 1094 KPK).