Już we wczesnych czasach naszej ery, tzn. do IX w. jeszcze przed powstaniem Hanzy, Morze Bałtyckie bylo obiektem wzmożonych ruchów, których nadrzędnym celem było zdobywanie terenów handlowych. Słynęli z tego głównie Wikingowie, którzy stworzyli sieć baz handlowych na obszarach wschodnich i północnych, taką bazą przeładunkową w handlu z zachodem Europy była osada Haithabu. Oczywiście basen Morza Bałtyckiego zajmowały wtedy nie tylko narody skandynawskie, ale i zachodniosłowiańskie, bałtyccy Prusowie, jak również narody estońsko-fińskie.
Po swym okresie świetności, który w XI w. po wielu zniszczeniach spowodowanych licznymi podbojami, uległ schyłkowi, centrum handlowe przejął od Haithabu Szlezwik, stając sie także bazą przeładunkową dla wielu portów nie tylko bałtyckich ale i z nad Renu i wybrzeża angielskiego. W tym okresie powstawało wiele osad kupieckich, między innymi Truso jako port pruski, poza tym zachodniosłowiańskie osady jak Gdańsk, Kołobrzeg, Wolin, Szczecin, Kamień Pomorski, Rostock i Stara Lubeka.


Powoli obok kupców osiedlali sie także rzemieślnicy, rolnicy, rybacy, tak więc osady nabierały charakteru miejskiego, z przewagą ludności zajmującej sie handlem.Tu też powstały podwaliny kontaktów handlowych z Europą zachodnią, ale również są dowody w postaci znalezionych monet, że sięgał on po wschodnie wybrzeża morza Sródziemnego i Bliski Wschód.

W XI w. po okresie wypraw Wikingów, osady Słowian jak Szczecin czy Gdańsk zdobywały powoli prym w handlu wypierając kupców skandynawskich. Nowe technologie uprawy zbóż, przejście na tzw. trójpolówkę, spowodowały zwiększenie plonów, wzrost liczby ludności, zwiększenie handlu i z tym związanych osad handlowych.
Dalszy rozwój infrastruktury, dróg, co tygodniowe jarmarki pozwalały na zwiększenie kontaktów handlowych między miastami. Nastąpiło wyraźne wykształcenie się struktur zawodowych, oddzielenie zawodu rolnika od rzemieślnika i kupca, te dwie ostatnie grupy zawodowe przyczyniły się najbardziej do rozkwitu ówczesnych miast.
Do tej grupy dołączyli też właściciele gruntów miejskich. Pojawiła się nowa grupa społeczna, tzw. starszyzna miejska, której przeważająca część rekrutowała się spośród kupców zajmujących się dalekomorskim handlem, z tychże potem pojawiali się burmistrzowie i rajcy miejscy. Tworzyli oni nowe, korzystne prawa dla ochrony swych interesów w opozycji do panów feudalnych. Takie były też początki prawne powstawania miast także nad Bałtykiem.