Miasta dbały o swe bezpieczeństwo handlowe, ponieważ władza cesarska praktycznie nie miała na nie wpływu. Już w latach 1246 i w 1254 powstawały zaczątki regionalne związków miast np. reński związek miast i związki miast westfalskich i dolnosaskich.
Hanza jako taka wykształciła się ze związków kupieckich oraz związków miast na określonym obszarze.
W 1283 r. doszło do podpisania większego porozumienia miast w Rostocku z Lubeką i Szczecinem włącznie. Dzięki swemu położeniu miasta te rozwijały handel w północnych i zachodnich Niemczech jak i w Prusach z Elblągiem, Chełmnem, Królewcem, Braniewem i Gdańskiem. We wspólnocie tych miast Lubeka wiodła prym gospodarczy i polityczny. Tak więc koniec XIII w. można uznać za przybliżoną datę powstania związku miast Hanzy niemieckiej, obejmującej akwen Morza Północnego i Bałtyckiego.

Dużym znaczeniem dla Hanzy obok miast pruskich i łużyckich cieszyła się Brugia, która była centrum handlu i transportu w zachodniej Europie. Obiektem handlu były tu przede wszystkim sukna i żywność, stanowiły one skuteczną konkurencję dla eksportu z Anglii.
Wagę tego regionu potwierdza powstały tu status dzielący kupców na trzy grupy: łużycko-dolnośląską, westfalsko-pruską i inflancko-gotlandzką. Na ich czele stali dwaj naczelnicy mając u boku sześciu doradców-ławników.

Drugim ważnym ośrodkiem miast Hanzy była Lubeka, gdzie w 1356 r. odbył się pierwszy zjazd Hanzy, a uczestnikami byli przedstawiciele wszystkich trzech grup statusu brugijskiego. Zjazd ten i wysłanie reprezentantów miast do Brugii podniosły znaczenie Hanzy i wprowadziły kantor brugijski pod nadzór miast hanzeatyckich. Zapoczątkowało to okres, w którym decyzje handlowe były już nie w geście kupców, a samych miast.
Siła handlowa i polityczna Hanzy rozprzestrzeniała się bez względu na zależność terytorialną i państwową. Przykładem niech będzie Anglia, gdzie król próbował zawiesić przywileje kupców niemieckich. Kantor ten wezwał miasta hanzeatyckie na pomoc, delegacja miast pod przywódctwem rajców z Lubeki i Elbląga wywalczyła w pertraktacjach dawne swobody i odszkodowanie za poniesione straty.

Był to precedens, który gwarantował od tej pory zasadę podporządkowania zagranicznych miast Hanzie. Głównym środkiem nacisku były blokady handlowe, wojna była ostatecznością. W wojnę taką Hanza była wplątana w latach 60-tych XIV w., kiedy to sprzeciwiła się hegemonii Waldemara IV, króla duńskiego. Zmierzał on do wzmocnienia swej pozycji i tym samym ograniczenia władzy miast.